واکاوی ریشه های ادبیّات تطبیقی در ادبیّات قدیم عربی

ادبیّات تطبیقی به عنوان یک علم، در دو قرن اخیر در کشورهای اروپایی و عربی و اسلامی ظهور کرد؛ ولی مفهوم تطبیق از قرن­ها پیش در ادبیّات ملل مختلف وجود داشته است و ادبا و ناقدانی بوده­اند که نوعی مقایسه، موازنه و تطبیق را میان ادبا و ادبیّات ملل مختلف انجام می­دادند. بررسی ریشه­های ادبیّات تطبیقی؛ به ویژه در کشورهای اسلامی و عربی، از این رو اهمّیّت دارد که بدون واکاوی میراث اسلامی در زمینه ادبیّات تطبیقی، نمی­توان برنامه شفّافی برای تحوّل و پیشرفت ادبیّات تطبیقی در کشورهای اسلامی طرّاحی کرد. از سوی دیگر، ظهور نظریه ادبیّات تطبیقی اسلامی و ضرورت توجه بیشتر بررسی­های تطبیقی به ادبیّات ملل اسلامی در عصر معاصر، بر اهمّیّت واکاوی ریشه­های میراث اسلامی در این زمینه می افزاید.       این مقاله کوشش دارد از طریق بررسی برخی از آثار جاحظ، ابوالفرج اصفهانی، ابن قتیبه، ابن ندیم، ابن أثیر، شروح دیوان متنبّی و بیرونی، به واکاوی نشانه­های ادبیّات تطبیقی در ادبیّات و نقد عربی قدیم بپردازد.       یافته­های پژوهش نشان می­دهند که نشانه­های ادبیّات تطبیقی در نقد عربی قدیم، ابتدا در مرحله «سنجش ادبی درون ادبیّات عربی» نمود پیدا کرد و بعد از آن به صورت بارزتر، در مرحله دوّم یعنی مرحله «سنجش ادبی برون مرزی ادبیّات عربی» ظهور یافت.